Demir Çağı boyunca, zengin elitler ve kraliyet üyeleri Akdeniz çevresinde mor giysiler içinde salınarak dolaşıyordu – ancak bu gösterişli giysilerin patlıcan tonlarını nereden ve nasıl aldığı, şimdiye dek bilinmiyordu. Fakat yeni bir çalışmanın yazarları, İsrail’in Hayfa kenti yakınlarında sanayi ölçeğinde mor boya üretimi yapan eski bir atölye keşfettiklerini bildiriyor. Bu atölye, yaklaşık 500 yıl boyunca bu lüks pigmentin kazanlarla üretimini gerçekleştirmişti.
“Mor boya, Hexaplex trunculus adlı deniz salyangozunun bir bezinden elde ediliyor” diye açıklıyor çalışmanın yazarı Golan Shalvi. Havayla temas edene kadar yeşil renkte olan bu madde, aslında deniz salyangozunun kendini savunmak için salgıladığı bir tür mukus.
(İlgili: İngiltere’de İlk Kez Tire Moru Kalıntısı Bulundu)
“Bu salyangozlardan büyük miktarda bulmak, bezlerini hassasiyetle çıkarmak ve boyayı karmaşık redoks kimyasal süreçleriyle hazırlamak, muazzam bir çaba ve beceri gerektiriyordu” diyen Shalvi, bu nedenle yalnızca elitlerin bu boyayı karşılayabildiğini ve onun zenginlik, güç ve kutsallık sembolüne dönüştüğünü belirtiyor. Bu boya, yöneticiler, başrahipler ve tapınak ayinlerinde kullanılıyordu.
Tyre moru olarak bilinen bu özel boya genellikle yün kumaşlar üzerinde kullanılıyordu. Araştırmacılar, Ortadoğu’da bir yerde bu boyadan tonlarca üreten en az bir tesis olması gerektiğini varsayıyordu. Ancak Shalvi, “bu konuyla ilgili kapsamlı araştırmalara rağmen, Demir Çağı’na ait mor boya üretim tesislerinin açıkça tanımlanamadığını” belirtiyor.
Ancak Tel Shiqmona adlı arkeolojik alanda, araştırmacılar her biri 350 litreye kadar mor sıvı tutabilen, boya lekeleriyle kaplı çok sayıda kazan kalıntısıyla karşılaştılar. Söylemeye gerek yok ama bu kadar boya, muazzam miktarda salyangoz anlamına geliyor.
Katmanlar halinde bulunan ve boya izleri taşıyan çok sayıdaki buluntudan yola çıkan araştırmacılar, Tel Shiqmona’nın yaklaşık MÖ 1.100 ile 600 yılları arasında faaliyette olduğunu tahmin ediyor. Üretimin, Babil ordusunun bölgeyi yerle bir etmesiyle sona erdiği düşünülüyor.
“Tel Shiqmona’daki mor boya üretim alanı, arkeolojik kayıtlar arasında olağanüstü bir örnek” diyor Shalvi. “Akdeniz çevresindeki tüm diğer bilinen alanların toplamından daha fazla antik mor boya izine sahip buluntu içeriyor.”
Araştırmacılar toplamda, bölgede mor boya üretimiyle ilgili 176 parça nesne tespit etti. Bunlardan 135 tanesi, antik maddenin görünür izlerini taşıyordu. Tel Shiqmona, Tyre morunun büyük ölçekli ve sürekli üretimine dair kanıtların bulunduğu dünyadaki tek yer olarak öne çıkıyor. Bölge muhtemelen, boyanın üretildiği kazanlarda lif ve yapağıların da boyandığı bir atölye olarak hizmet veriyordu.
Dahası, araştırma yazarları boya üretiminin dış mekânlarda değil, iç mekânda gerçekleştiğini belirtiyor – oysa dış ortamda salyangoz mukusunun kokusu daha az etkileyici olurdu. Araştırmacılar, “Tesisin tarihin bir döneminde savunma duvarıyla çevrili olduğu düşünülürse, koku gerçekten dayanılmaz bir seviyede olmalıydı” diyorlar.
